Redactioneel

Abstract

OverHolland stelt een veld van architectonisch onderzoek aan de orde, dat zowel het typomorfologisch stadsonderzoek betreft als het vraagstuk van architectonische interventies in de Hollandse stad. Het eerste cahier in deze publicatiereeks (oktober 2004) was een verkenning van deze problematiek. Het tweede cahier, dat nu voor u ligt, opent met ‘Randstad Holland in kaart’: een studie die de urbanisatie van het gebied van de Randstad sinds 1850 letterlijk ‘in kaart brengt’. Het is de eerste stap in een onderzoek dat de verstedelijking van het gebied van de Randstad als morfologisch verschijnsel inzichtelijk wil maken door niet alleen te kijken naar de grote schaal van het geheel, maar ook naar de kleinere schaalniveaus van de samenstellende delen.

‘Randstad Holland in kaart’ wil een overzicht bieden. Cartografie is bij uitstek een middel om de verstedelijking als fysiek en ruimtelijk verschijnsel inzichtelijk te maken. Het artikel maakt gebruik van een simpele parameter: de uitbreiding van het bebouwde stedelijke gebied. Om de tijdsdimensie van het verstedelijkingsproces inzichtelijk te maken is gebruikgemaakt van een ‘morfologische periodisering’ op grond van vier soorten stedelijk weefsel die ook nu nog in de verschillende Hollandse steden als duidelijk onderscheiden stadsdelen herkenbaar zijn. In de tekst wordt de jongste ontwikkeling van de steden in het gebied van de Randstad benaderd vanuit het ruimere verband van het stedensysteem van de gebieden rond de Noordzee. Ter correctie van de beeldvorming in professionele kringen wordt speciaal aandacht besteed aan de extensivering van het stedelijke grondgebruik. Met behulp van cijfertabellen en diagrammen wordt een poging gedaan dit verschijnsel inzichtelijk te maken.  

‘Op zoek naar overzicht’ is ook het motto van de bijdrage van Reinout Rutte over de stadswording in Nederland tijdens de Middeleeuwen, van de elfde tot en met de veertiende eeuw. Rutte gebruikt een ‘driepolig model’ voor zijn onderzoek naar de stadswording. Op grond daarvan komt hij tot een classificatie van negen groepen steden, die zich van elkaar onderscheiden naar de mix van factoren die aan hun stadswording ten grondslag liggen. Vervolgens wordt nagegaan of het onderscheid in deze negen groepen ook tot uitdrukking komt in de stadsplattegronden. Daarvoor maakt hij gebruik van de stadsplattegronden van Jacob van Deventer, van omstreeks 1560. De benadering die in deze studie naar voren is gebracht, lijkt ons van belang voor de uitwerking van ‘Randstad Holland in kaart’ op het niveau van de individuele steden. Daarvoor heeft Rutte een vervolgstudie uitgewerkt naar ‘Groei en krimp in de Hollandse stad van de veertiende tot de negentiende eeuw’, die in het volgende cahier van OverHolland zal worden gepubliceerd.

Uitgangspunt voor de studies in OverHolland is dat de productie van de Hollandse steden niet slechts structureel bepaald is, maar gaandeweg steeds sterker werd geleid door ontwerpactiviteiten en dus door architectonische en stedenbouwkundige voorstellingen, zowel van de steden die men tot stand wilde brengen als van de steden die men wenste te voorkomen. Het is juist deze aanname die het typomorfologische onderzoek verbindt met dat van architectonische interventies in Hollandse steden. In dit verband presenteert het Masteratelier Urban Architecture van de Faculteit Bouwkunde aan de TU Delft enkele mogelijkheden om de vrijkomende gebieden in de stad Delft, waar nu nog de spoorweg, rangeerterreinen en fabrieken liggen, een nieuwe impuls te geven met bouwwerken en openbare ruimten in een innovatieve architectuur. De veronderstelling daarbij is, dat vooral partiële, dat wil zeggen in omvang beperkte interventies het vermogen hebben in te spelen op ontwikkelingen die nog niet te voorspellen zijn. In deze bijdrage worden enkele resultaten gepresenteerd in de vorm van drie afstudeerprojecten.

In de rubriek ‘Polemen’ tot slot doet François Claessens verslag van de internationale conferentie The European City, die in oktober 2004 in Delft en Antwerpen plaatsvond; plaatst Ed Taverne kritische kanttekeningen bij de jongste ontwikkelingen in planologenland en neemt Leen van Duin afstand van het hedendaags traditionalisme in een boekbespreking van Hans Ibelings, Onmoderne architectuur.