Dutch Arcadia: Amsterdam and villa culture

Samenvatting

Een buitenplaats is een landhuis met bijgebouwen, tuin en park, bedoeld om voor korte of langere tijd in te vertoeven. Het begrip werd in Nederland algemeen gebruikt, terwijl het veel oudere ‘villa’ pas sinds de negentiende eeuw in zwang raakte om een groot, vrijstaand woonhuis, aan de rand of buiten de stad gelegen, aan te duiden. ‘Buiten’ duidt zowel de openlucht als het platteland aan, terwijl met ‘een buiten’ een verblijf of woning buiten de stad bedoeld wordt. Het wijst op de historische betekenis van het buitenleven in de verstedelijkte samenleving die in het bijzonder de provincie Holland al eind zestiende eeuw begon te worden. Terwijl het klassieke tijdperk van de Nederlandse buitenplaats, van circa 1645 tot ongeveer 1672, uitvoerig is bestudeerd, heeft het tijdperk waarin de buitenplaatscultuur haar hoogtepunt kende, de vroege achttiende eeuw, veel minder aandacht gekregen. De buitenplaats was een belangrijk centrum van negentiende eeuwse ‘notabelencultuur’ en speelde een cruciale rol in de vormgeving van een aristocratische levensstijl, en dat is door recent onderzoek herontdekt. Verbanden met de ontwikkelingen in de achttiende eeuw bleven echter buiten beeld. Onderzoek vanuit de sociale en economische geschiedenis, de historische geografie en de stads en landschapsgeschiedenis van de laatste decennia heeft echter, aan de hand van gevarieerd archiefmateriaal, delen van deze verloren cultuur kunnen reconstrueren. De Nederlandse buitenplaatsen, ooit zeer zichtbaar en aanwezig in het landschap buiten de steden en qua omvang indrukwekkend op Europese schaal, zijn voornamelijk overgeleverd op papier en doek, of in namen van straten en wijken van negentiende eeuwse en twintigste eeuwse stadsuitbreidingen die het buitenplaatslandschap bijna volledig hebben uitgewist. Frankendael was ooit een van de vijftig buitenplaatsen die in de Watergraafsmeer (afb. 001, 002) te vinden waren. Tegenwoordig is het de enige die resteert in een gebied dat in 1921 werd geannexeerd en een buurt van Amsterdam werd.